-
1 Bruch
Bruch, I) der Zustand, in dem etwas bricht od. gebrochen wird: fractura (z. B. ossis). – Dah. uneig: a) Verletzung: violatio (z. B. bestehender Verträge). – B. des Friedens, rupta pacis fides; pax turbata: B. eines Bündnisses, violatum od. ruptum foedus (der einen solchen herbeiführt, ruptor foederis): B. der Freundschaft, amicitia violata: es für einen B. des Bündnisses halten, wenn nicht etc., pro rupto foedus habere, si non etc. – b) Aufhebung freundschaftlicher Verhältnisse: discordia (Zwietracht, Uneinigkeit). – discidium (Zwiespalt, Mißhelligkeit). – einen B. veranlassen, discordiam concitare: ohne offenen B., salvā gratiā (z. B. dissentire ab alqo non posse). – II) die durch Brechen entstandene Öffnung od. Beschädigung: a) übh.: rima (Ritz, Spalte). – b) als Leibesschaden: hernia. – ramex (Krampfaderbruch, Hodenbruch). – III) der Ort, wo Steine gebrochen werden, lapicidinae. – brüchig, fragilis. – Bruchstein, caementum. – Bruchstück, fragmentum (eig., abgebrochenes Stuck). – reliquiae (Bruchstücke, d. i. Überbleibsel untergegangener etc. Werke). – zerstreute Bruchstücke (eines Werkes), particulae errabundae.
-
2 rumpo
rumpo, rūpi, ruptum ( inf. paragog. rumpier, Afran. Com. 127), 3, v. a. [root rup], to break, burst, tear, rend, rive, rupture; to break asunder, burst in pieces, force open, etc. (very freq. and class.; a favorite word of the Aug. poets; cf. frango).I.Lit.: SI MEMBRVM RVPIT NI CVM EO PACIT TALIO ESTO, Lex XII. Tab. ap. Fest. S. V. TALIO, p. 274; and ap. Gell. 20, 1, 14; cf. Cato ap. Prisc. p. 710 P.:II.vincula,
Lucr. 3, 83; Cic. Cat. 4, 4, 8; id. Tusc. 1, 30, 74; Prop. 4, 10, 4; Verg. A. 10, 233 al.:catenas,
Prop. 3, 13, 11; Hor. S. 2, 7, 70; Ov. Am. 3, 11, 3:frena pudoris,
Prop. 4, 18, 3:obstantia claustra,
Hor. Ep. 1, 14, 9:teretes plagas (aper),
id. C. 1, 1, 28:pontem,
to break down, Liv. 7, 9; cf.:rupti torrentibus pontes,
Quint. 2, 13, 16:montem aceto (Hannibal),
Juv. 10, 153:Alpes,
Sil. 11, 135:arcum,
Phaedr. 3, 14, 10:plumbum (aqua),
Hor. Ep. 1, 10, 20:carinam (sinus Noto remugiens),
id. Epod. 10, 20:tenta cubilia tectaque,
id. ib. 12, 12:vestes,
Ov. M. 6, 131; cf.:tenues a pectore vestes,
id. A. A. 3, 707:sinus pariterque capillos,
id. M. 10, 722:linum ruptum aut turbata cera,
Quint. 12, 8, 13:praecordia ferro,
to penetrate, Ov. M. 6, 251; 5, 36; cf.:guttura cultro,
to cut, id. ib. 15, 465:colla securi,
id. ib. 12, 249:nubem (vis venti),
to sunder, rive, Lucr. 6, 432:fulmen nubes rumpit,
Sen. Q. N. 2, 58, 1:spiritus rumpit nubes,
id. ib. 2, 54, 3:ruptae nubes et in pronum solutae,
id. ib. 5, 12, 1:caelum,
Sil. 3, 196:polum,
id. 1, 135: turbo ruptus, breaking or bursting forth, Verg. A. 2, 416 et saep.:tuā causā rupi ramices,
burst, ruptured, Plaut. Merc. 1, 2, 30:suos ramices,
id. Poen. 3, 1, 37:inflatas vesiculas,
Cic. Div. 2, 14, 33:pectora fremitu (leones),
Lucr. 3, 297:illius immensae ruperunt horrea messes,
filled to repletion, Verg. G. 1, 49; Col. 10, 307:frugibus rupta congestis horrea,
Sid. 1, 6:ilia,
Cat. 11, 20; 80, 7; Verg. E. 7, 26; cf. with a personal object:rupit Iarbitam Timagenis aemula lingua, Dum, etc.,
Hor. Ep. 1, 19, 15.—Esp. reflexively, to burst or split one ' s self, to burst, split, etc.:me rupi causā currendo tuā,
Plaut. Merc. 1, 2, 43; id. Capt. prol. 14; Lucil. ap. Non. 88, 11; 382, 23:ut me ambulando rumperet,
Ter. Hec. 3, 4, 21:non, si te ruperis, Par eris,
Hor. S. 2, 3, 319.— Mid.: ego misera risu clandestino rumpier, to burst, split, Afran. ap. Non. 382, 21 (Com. Rel. p. 154 Rib.); so,frigidus in pratis cantando rumpitur anguis,
Verg. E. 8, 71:quā (licentiā audacium) ante rumpebar, nunc ne movear quidem,
could have burst, Cic. Q. Fr. 3, 9, 1:et inflatas rumpi vesiculas,
id. Div. 2, 14, 33; cf.:rumpantur iniqui, Vicimus,
Prop. 1, 8, 27:miser Rumperis (sc. irā) et latras,
Hor. S. 1, 3, 136: rumpere viam, iter, etc., to force a passage, make one ' s way by force: ferro rumpenda per hostes Est via, a passage must be burst or forced through, Verg. A. 10, 372; cf.:eo nisi corporibus armisque rupere cuneo viam,
Liv. 2, 50:rupta via,
Quint. 9, 4, 63:viam igne,
Stat. Th. 8, 469:iter ferro,
Sil. 4, 196 (with reserare viam);15, 782: Alpes,
id. 11, 135:rupto sonuit sacer aequore Titan,
Val. Fl. 2, 37:cursus,
id. ib. 1, 3; Sil. 7, 568 et saep.:rumpere media agmina,
to burst through, break through, Verg. A. 12, 683; cf.:proelia misso equo,
Prop. 3, 11, 64 (4, 10, 62):ruptā mersum caput obruit undā,
Ov. M. 11, 569:mediam aciem,
Liv. 26, 5:pugnantibus acies rumpenda,
Just. 1, 6, 11:ordines,
Liv. 6, 13:aditus,
Verg. A. 2, 494:parvos hiatus,
Sil. 5, 616:fontem,
to break open, cause to break forth, Ov. M. 5, 257:fontes abyssae magnae,
Vulg. Gen. 7, 11: se rumpere, to break out, burst forth ( = erumpere):ubi sub lucem densa inter nubila sese Diversi rumpent radii,
Verg. G. 1, 446:tantus se nubibus imber Ruperat,
id. A. 11, 548:unde altus primum se erumpit Enipeus,
id. G. 4, 368; so,rumpi, in mid. force: dum amnes ulli rumpuntur fontibus,
id. ib. 3, 428:alicui reditum,
to cut off, Hor. Epod. 13, 15.— Absol.: offendit, fregit, rumpit, icit poculo, wounds, Afran. ap. Non. 124, 6 (Com. Rel. p. 173 Rib.); so, si quis rumpet occidetve insciens ne fraus esto, an ancient form of rogation in Liv. 22, 10, 5; cf. Dig. 9, 2, 27, § 17. —Trop., to break, violate, destroy, annul, make void, interrupt, etc.:hunc quisquam... foedera scientem neglexisse, violasse, rupisse dicere audebit?
Cic. Balb. 5, 13; so,foedera,
Lucr. 2, 254; Auct. Her. 4, 14, 20; Liv. 9, 1; 21, 10; Hor. Ep. 1, 3, 35:foedus,
Liv. 3, 25, 5; 42, 40, 3:imperium,
Curt. 10, 2, 15; Tac. A. 13, 36; id. H. 3, 19:sacramenti religionem,
Liv. 28, 27:reverentiam sacramenti,
Tac. H. 1, 12:fidem induciarum, pacis, etc.,
Liv. 9, 40 fin.; 24, 29; Verg. G. 4, 213; Flor. 4, 2, 16:jus gentium,
Liv. 4, 17:hostium jus et sacra legationis et fas gentium,
Tac. A. 1, 42:rogationes vos rogatas rumpitis,
Plaut. Curc. 4, 2, 24:edicta,
Hor. C. 4, 15, 22:decreta,
Ov. M. 15, 780:leges,
Luc. 4, 175:constat, agnascendo rumpi testamentum,
is made void, Cic. de Or. 1, 57, 241; cf.:jura testamentorum ruptorum aut ratorum,
id. ib. 1, 38, 173:nuptias,
Hor. C. 1, 15, 7:amores,
Verg. A. 4, 292:condiciones pacis,
Vell. 2, 48, 5:obsequium,
Suet. Galb. 16:fata aspera,
Verg. A. 6, 882:fati necessitatem humanis consiliis,
Liv. 1, 42:ne me e somno excitetis et rumpatis visum,
break in upon, interrupt, Cic. Rep. 6, 12, 12; so,somnum,
Verg. A. 7, 458; cf. Sen. Ep. 51, 12:sacra,
Verg. A. 8, 110:carmina,
Tib. 2, 3, 20:novissima verba,
Ov. A. A. 1, 539:ut vero amplexus fessi rupere supremos,
Val. Fl. 5, 32:strepitu silentia rumpi,
Lucr. 4, 583:silentia (verbis),
Verg. A. 10, 64; Ov. M. 1, 208; 11, 598; Hor. Epod. 5, 85; Val. Fl. 3, 509; Plin. Pan. 55, 4:diutinum silentium,
App. M. 10, p. 239, 14:taciturnitatem,
Tac. A. 1, 74:patientiam,
Suet. Tib. 24:en age, segnes Rumpe moras,
break off, end delay, Verg. G. 3, 43; so,rumpe moras,
id. A. 4, 569; 9, 13; Ov. M. 15, 583 Bach, N. cr.; Val. Fl. 1, 306; Mart. 2, 64, 9; Plin. Ep. 5, 11, 2; cf.:rumpunt moras,
Luc. 1, 264:otia,
Verg. A. 6, 813.— Poet.: rumpit has imo pectore voces, breaks forth, breaks out in, gives vent to, utters, etc., Verg. A. 11, 377; so,vocem,
id. ib. 2, 129; 3, 246; Sil. 8, 301; Tac. A. 6, 20:questus,
Verg. A. 4, 553; Claud. Rapt. Pros. 2, 249:gemitum,
Sil. 4, 458. -
3 abrumpo
ab-rumpo, rūpī, ruptum, ere1)а) отрывать, отламывать ( ramos Q); разрывать, срывать (vincula V, H, L etc.); ломать, разрушать ( pontem T)se a. — вырываться ( latrocinio C)б) отрезать, отделять (equites ab exercitu QC; Hellespontus Asiam abrumpit Europae PM)a. dissimulationem T — оставить притворствоpatientiam a. T — потерять терпениеa. parĭter spes ac metūs T — положить конец как надеждам, так и страхам3) ломать, разрушать ( pontem T)4) разрезать, вскрывать ( crurum venas T)5) ломать, нарушать (fas V; fidem T; foedus Su; conjugium Ctl) -
4 irrumpo
ir-rumpo, rūpī, ruptum, ere1) вламываться, врываться, вторгаться (intro Ter; intra moenia SenT; in castra C; thalamo V; portam Sl; domum alicujus Cs; interiora domūs limina V); проникать, входить ( imagines irrumpunt in animos nostros C); набрасываться, захватывать, завладевать (i. in patrimonium alicujus C)2) нарушать (foedus Lact; legem Tert); мешать, прерывать (quietem alicujus T; in fletum alicujus C)3) беспокоить, тревожить ( deos St) -
5 irrumpo
ir-rumpo (in-rumpo), rūpī, ruptum, ere, hereinbrechen, -dringen, -stürzen, einfallen, einen Einfall machen, I) eig.: 1) übh.: a) v. Pers.: intro, Ter.: in aedes, Sall.: in castra, Cic.: in partem hostium, Caes.: in forum ex altera parte, Liv.: intra moenia, Sen. poët.: libertos orabat, ut ad se irrumperent, Sall.: quidam navicularius irrumpit se in curiam, Varro fr.: m. Dat. (s. Drak. Sil. 2, 378), thalamo, Verg.: templo, tectis, Sil.: foribus, Val. Flacc.: m. Acc., portam, Sall.: oppidum, Caes. u. Augustin.: domum alcis, Caes.: cubiculum alcis, Plin. ep.: interiora domus limina, Verg.: Italiam, Tac.: irrupto oppido, Augustin.: absol., inrumpunt Vitelliani, Tac.: ne bestiola conaretur irrumpere (ins Ohr), Cic. – b) v. Lebl.: costas fraxinus irrumpit, Sil. 5, 551: irrumpit Cumana ratis, Sil. 14, 408. – bes. v. Gewässern, hereinbrechen (einbrechen) = hereinströmen (einströmen), sich ergießen, in hac parte in terras (v. Meere), Plin.: e Scythico oceano in aversa Asiae (v. Meere), Plin.: per Babyloniorum fines in Rubrum mare, Curt.: a septentrione Ionium mare irrumpit, Plin.: quā irrumpens oceanus Atlanticus, Plin. – 2) Besitz ergreifend einfallen, sich eindrängen, in alcis patrimonium, Cic.: ut (translatio) deducta esse (eingeführt) in alienum locum, non irrupisse videatur, Cic. – II) übtr.: 1) übh.: luxuries quam in domum irrupit, sich eindrängte, Cic.: imagines in animos per corpus irrumpunt, Cic.: in pedes, hoc est in radices, irrumpit vis morbi, Plin.: quo modo istas calamitates removeam, quae ad me irruperunt, quo modo illas, ad quas ego irrupi, Sen.: protinus irrupit venae peioris in aevum omne nefas, Ov.: in nostrum fletum irrumpes? unseren Tränen willst du Gewalt antun? Cic.: m. Acc., irr. deos, auf die G. mit Fragen einstürmen, Stat. Ach. 1, 508: deinde irrumpit animum aliorum admiratio, Sen. de ben. 3, 3, 2. – absol., irrumpunt optimi non numquam sensus, es drängen sich bisweilen die besten Gedanken auf, Quint.: irrumpent curae, werden einreißen, Ov.: irrumpit adulatio, Tac.: non vides fore, ut irrumpant vitia cum virtutibus, Lact. – 2) einer Sache Gewalt antun = etw. verletzen, brechen, foedus, Lact. 1, 18, 17: institutum, Lact. de ira dei 14, 6: legem, Tert. adv. Marc. 4, 20: pacem, Cassiod. var. 5, 43, 4.
-
6 irrumpo
ir-rumpo (in-rumpo), rūpī, ruptum, ere, hereinbrechen, -dringen, -stürzen, einfallen, einen Einfall machen, I) eig.: 1) übh.: a) v. Pers.: intro, Ter.: in aedes, Sall.: in castra, Cic.: in partem hostium, Caes.: in forum ex altera parte, Liv.: intra moenia, Sen. poët.: libertos orabat, ut ad se irrumperent, Sall.: quidam navicularius irrumpit se in curiam, Varro fr.: m. Dat. (s. Drak. Sil. 2, 378), thalamo, Verg.: templo, tectis, Sil.: foribus, Val. Flacc.: m. Acc., portam, Sall.: oppidum, Caes. u. Augustin.: domum alcis, Caes.: cubiculum alcis, Plin. ep.: interiora domus limina, Verg.: Italiam, Tac.: irrupto oppido, Augustin.: absol., inrumpunt Vitelliani, Tac.: ne bestiola conaretur irrumpere (ins Ohr), Cic. – b) v. Lebl.: costas fraxinus irrumpit, Sil. 5, 551: irrumpit Cumana ratis, Sil. 14, 408. – bes. v. Gewässern, hereinbrechen (einbrechen) = hereinströmen (einströmen), sich ergießen, in hac parte in terras (v. Meere), Plin.: e Scythico oceano in aversa Asiae (v. Meere), Plin.: per Babyloniorum fines in Rubrum mare, Curt.: a septentrione Ionium mare irrumpit, Plin.: quā irrumpens oceanus Atlanticus, Plin. – 2) Besitz ergreifend einfallen, sich eindrängen, in alcis patrimonium, Cic.: ut (translatio) deducta esse (eingeführt) in alienum locum, non irrupisse videatur, Cic. – II) übtr.: 1) übh.: luxuries quam in domum irrupit, sich eindräng-————te, Cic.: imagines in animos per corpus irrumpunt, Cic.: in pedes, hoc est in radices, irrumpit vis morbi, Plin.: quo modo istas calamitates removeam, quae ad me irruperunt, quo modo illas, ad quas ego irrupi, Sen.: protinus irrupit venae peioris in aevum omne nefas, Ov.: in nostrum fletum irrumpes? unseren Tränen willst du Gewalt antun? Cic.: m. Acc., irr. deos, auf die G. mit Fragen einstürmen, Stat. Ach. 1, 508: deinde irrumpit animum aliorum admiratio, Sen. de ben. 3, 3, 2. – absol., irrumpunt optimi non numquam sensus, es drängen sich bisweilen die besten Gedanken auf, Quint.: irrumpent curae, werden einreißen, Ov.: irrumpit adulatio, Tac.: non vides fore, ut irrumpant vitia cum virtutibus, Lact. – 2) einer Sache Gewalt antun = etw. verletzen, brechen, foedus, Lact. 1, 18, 17: institutum, Lact. de ira dei 14, 6: legem, Tert. adv. Marc. 4, 20: pacem, Cassiod. var. 5, 43, 4. -
7 inrumpo
I.Lit.(α).With advv. or prepp.:(β).cesso huc intro inrumpere?
Ter. Eun. 5, 6, 26:nec inrumpo, quo non licet ire,
Ov. P. 1, 7, 23:quocunque,
id. Tr. 2, 305:qua irrumpens oceanus, etc.,
Plin. 3 prooem. §3: in castra,
Cic. Div. 1, 24, 50; Caes. B. G. 4, 14; 6, 36:in eam partem hostium,
id. ib. 5, 43:in medios hostes,
id. ib. 7, 50:in castellum,
id. B. C. 3, 67:cum telis ad aliquem,
Sall. C. 50, 2:ad regem,
Vulg. 4 Reg. 3, 26:mare in aversa Asiae,
Plin. 6, 13, 15, § 36:intra tecta,
Sen. Oct. 732:tellurem irrumpentem in sidera,
Sil. 15, 167: se in curiam, Varr. ap. Non. 263, 21:irrumpentis in curiam turbae,
Suet. Calig. 14:in Macedoniam,
Just. 24, 6, 1:vacuos in agros,
Luc. 2, 441.—With acc.:(γ).quin oppidum irrumperent,
Caes. B. C. 2, 13. 4:domum alicujus,
id. ib. 3, 111, 1:portam,
Sall. J. 58, 1; 25, 9:castra,
Just. 2, 11, 15:interiora domus irrumpit limina,
Verg. A. 4, 645:moenia Romae,
Sil. 13, 79:stationes hostium,
Tac. H. 3, 9:Italiam,
id. ib. 4, 13:Karthaginem,
Plin. 35, 4, 7, § 23:cubiculum,
Suet. Claud. 37:triclinium,
id. Vesp. 5:vacuam arcem,
Sil. 2, 692.—With dat.:(δ).thalamo,
Verg. A. 6, 528:templo,
Sil. 2, 378:trepidis,
id. 9, 365:sacris muris,
id. 10, 368:tectis,
id. 13, 176.—Absol.:II.cum irrumpere nostri conarentur,
Caes. B. C. 3, 67:ad primum gemitum,
upon the first groan, Suet. Oth. 11:dixit et irrupit,
Ov. F. 6, 453:cognoscit hostes pluribus agminibus inrupturos,
Tac. Agr. 25.—Trop., to break or rush in or upon; to intrude upon, invade, attack, interrupt:B.quo modo in Academiam irruperit,
Cic. Ac. 2, 44, 136:imagines in animos per corpus irrumpunt,
id. ib. 2, 40, 125:in alicujus patrimonium,
id. de Or. 3, 27, 108:luxuries in domum irrupit,
id. ib. 3, 42, 168:in nostrum fletum,
id. Lig. 5, 13:calamitates, quae ad me irruperunt,
Sen. Ep. 117:irrumpet adulatio,
Tac. H. 1, 15: grammatici ad prosopopoeias usque... irrumpunt, venture upon, i. e. presume to teach, Quint. 2, 1, 2:Deos,
i. e. boldly inquire the will of the gods, Stat. Achill. 1, 508:Phoebe, hanc dignare irrumpere mentem,
to enter, inspire, id. Th. 10, 341:animos populi,
Luc. 1, 470; 5, 167:extremique fragor convexa irrupit Olympi,
id. 7, 478.— -
8 irrumpo
I.Lit.(α).With advv. or prepp.:(β).cesso huc intro inrumpere?
Ter. Eun. 5, 6, 26:nec inrumpo, quo non licet ire,
Ov. P. 1, 7, 23:quocunque,
id. Tr. 2, 305:qua irrumpens oceanus, etc.,
Plin. 3 prooem. §3: in castra,
Cic. Div. 1, 24, 50; Caes. B. G. 4, 14; 6, 36:in eam partem hostium,
id. ib. 5, 43:in medios hostes,
id. ib. 7, 50:in castellum,
id. B. C. 3, 67:cum telis ad aliquem,
Sall. C. 50, 2:ad regem,
Vulg. 4 Reg. 3, 26:mare in aversa Asiae,
Plin. 6, 13, 15, § 36:intra tecta,
Sen. Oct. 732:tellurem irrumpentem in sidera,
Sil. 15, 167: se in curiam, Varr. ap. Non. 263, 21:irrumpentis in curiam turbae,
Suet. Calig. 14:in Macedoniam,
Just. 24, 6, 1:vacuos in agros,
Luc. 2, 441.—With acc.:(γ).quin oppidum irrumperent,
Caes. B. C. 2, 13. 4:domum alicujus,
id. ib. 3, 111, 1:portam,
Sall. J. 58, 1; 25, 9:castra,
Just. 2, 11, 15:interiora domus irrumpit limina,
Verg. A. 4, 645:moenia Romae,
Sil. 13, 79:stationes hostium,
Tac. H. 3, 9:Italiam,
id. ib. 4, 13:Karthaginem,
Plin. 35, 4, 7, § 23:cubiculum,
Suet. Claud. 37:triclinium,
id. Vesp. 5:vacuam arcem,
Sil. 2, 692.—With dat.:(δ).thalamo,
Verg. A. 6, 528:templo,
Sil. 2, 378:trepidis,
id. 9, 365:sacris muris,
id. 10, 368:tectis,
id. 13, 176.—Absol.:II.cum irrumpere nostri conarentur,
Caes. B. C. 3, 67:ad primum gemitum,
upon the first groan, Suet. Oth. 11:dixit et irrupit,
Ov. F. 6, 453:cognoscit hostes pluribus agminibus inrupturos,
Tac. Agr. 25.—Trop., to break or rush in or upon; to intrude upon, invade, attack, interrupt:B.quo modo in Academiam irruperit,
Cic. Ac. 2, 44, 136:imagines in animos per corpus irrumpunt,
id. ib. 2, 40, 125:in alicujus patrimonium,
id. de Or. 3, 27, 108:luxuries in domum irrupit,
id. ib. 3, 42, 168:in nostrum fletum,
id. Lig. 5, 13:calamitates, quae ad me irruperunt,
Sen. Ep. 117:irrumpet adulatio,
Tac. H. 1, 15: grammatici ad prosopopoeias usque... irrumpunt, venture upon, i. e. presume to teach, Quint. 2, 1, 2:Deos,
i. e. boldly inquire the will of the gods, Stat. Achill. 1, 508:Phoebe, hanc dignare irrumpere mentem,
to enter, inspire, id. Th. 10, 341:animos populi,
Luc. 1, 470; 5, 167:extremique fragor convexa irrupit Olympi,
id. 7, 478.—